Қазақ радиосының «Ғалам» ғылыми-танымдық радиохабарының кезекті санында «Альбиностар деген кімдер, қоғам альбиностарға неге сонша өш, Альбиностар Қазақстанда бар ма, жоқ па?» деген сұрақтарға жауап іздеді.
Альбиностар деп медицина тілінде «альбинизм» ауруына шалдыққандарды айтады. Бұл дертке көп жағдайда тумысынан, яғни, жатырда жатқанында-ақ ағзасында меланин пигменті тым аз немесе мүлде жоқ адамдар шалдығады. Ондай адамдарды сіз бен біз көшеден де көрген шығармыз. Себебі, альбиностар әлемнің барлық елінде бар. Албинизмнің басты белгісі – ондай адамның терісімен бірге шаштары да сүттей ақ, ал көздері үнемі қызарып тұратындықтан өте нашар көреді. Ондай адамдар күннің астына ұзақ уақыт жүріп қалса, денесі күлдіреп ісіп кететіндіктен арты қатерлі ісік ауруына шалдықтыруы мүмкін. Айта кетейік, альбиностар, сондай-ақ, жан-жануарлар арасында да кездеседі. Бір қызығы жануарлар да альбиностарды шеттететін болып шықты.
Альбиностар туралы алғашқы деректі Ежелгі Рим жазбаларынан кездестіруге болады. Онда орта ғасырлардағы адамдар альбиностарды шайтанның көмекшісі деп санап, оларды тірідей өртеп жіберіп отырған немесе туа салысымен көміп тастағаны туралы деректер де бар.
Альбинизм – реңсіздік, яғни, организмнің өзіне тән түсінің жоғалуы. Ол – рецессивті генге байланысты тұқым қуалайды. Бұл ген гомозигота кезінде меланин, хлорофилл пигменттері синтезін тежейді. Адамдар мен жануарлардың түрге тән сыртқы пигментациясы іштен туа, көзі, қасы, шашы, түгі, терісі т.б. өзгелерден ерекше түске боялады.
Андэр Pе Cэим Cан атты коммерциялық емес ұйым келтірген мәліметтерге сенсек, 1990-шы жылдардан бері Африканың 27 елінде 190 адам ажал құшса, 300-ге жуық альбиносқа шабуыл жасалған. Альбиностарға қарсы зорлық-зомбылық көрсету жағынан әлем елдері арасында Танзания көш бастап тұр.
Альбиностар туралы бірнеше ғылыми еңбектің авторы Сюзан Эйганың ойынша, Танзанияда осы мәселеге қатысты қылмыстардың тыйылмауына елдегі жұмыссыздық пен тайпалық жөн-жоралғылардың сақталып қалуы әсер етуде. Адамды шошытатыны, өлтірілген альбиностардың дене мүшелері қара базарда әлі де сатылып жүр. Оның үстіне жергілікті бақсы-балгерлердің «альбиностар денесі емдік қасиетке ие» деуі сауданы қыздырып, отқа май құя түсуде. Бұл аздай, зұлым балгерлер тіпті «олардың дене мүшелерінен жасалған тұнбалар, ұнтақтар мен бойтұмарлар байлық пен табыс әкеледі деп сендірумен келеді.
Әлемде альбинизм дертінен ең ұзақ зардап шеккен отбасы Үндістанда тұрады. Әулетті дендеген дерт тұқым қуалап, үш буынға жалғасып келеді. Бұл індеттің таралуы дүниежүзі бойынша құбылмалы. Еуропа мен Солтүстік Америкада бұл көрсеткіш небары 20 мың жанға шаққанда біреуден келеді. Ал, Панаманың Кариб теңізі жағалауындағы Сан-¬Блас архипелагін мекендейтін гуна халқында әр 70 адамның біреуі міндетті түрде осы дертке шалдығады екен.
Андэр Pе Cэим Cан ұйымы соңғы бес жылда 320 баланың мамандық алуы үшін олардың оқу ақысын төлеп берді. Ол ұйым Африкада ғасырлар бойы қарғысқа ұшыраған және ауыр дерт болып саналған альбинос адамдар туралы стереотиптер мен олардың болашағын өзгертуді діттейді.
Өкініштісі, кейбір африкалықтар әлі күнге дейін альбиностардың шашы, сүйегі, жыныс мүшелері және бас бармағы ерекше күшке ие десіп жүр. Қара нәсілді халық тұратын құрлықта аппақ боп туған адамдардың кептірілген, үгітілген, дорбаларға салынған немесе теңізге шашылған дене мүшелері балық өсімін молайтады, тастардың арасынан алтын табуға немесе саясаткерге сайлауда жеңіске жетуге көмектеседі деп түсінеді.
Афроамерикалық Дайандра Форрест – ең ірі модельді агенттікпен келісім-шартқа тұрған алғашқы альбинос әйел. Оның аппақ терісі, ерекше шашы және көздері – тартымдылығының бір парасы. Алайда, өзге де альбинизмге шалдыққан адамдар сияқты ол да бала кезінде мазаққа қалған. Бірақ, ол өзінің танымалдығын альбинизм туралы оң көзқарас тудыруға және соқыр сенім мен елдің келеке-мазағына қарсы ой қалыптастыруға пайдаланды.
Альбиностар ішін-ара Қазақстанда да кездеседі. Қуанарлығы сол, біздің елімізде альбинос болып туғаны үшін зорлық-зомбылыққа тап болды деген деректі еш естімеппіз. Бұл біздің, яғни, барша қазақстандықтардың бейбітсүйгіш, әрі мейірімді екенін меңзесе керек. Мәселен, оралдық 2 жасар Дильназдың дүниеге келуі ата-анасы мен отбасы үшін тосын жай болды. Дильназдың анасы 20 жастағы Тамара шашы мен терісі аппақ қызына балғын балалардың тосырқай қарап, қуыршаққа ұқсатқанын айтады. Тіпті қорқып, жанына жуымайтындар да бар екен. Альбинизм Дильназдың көру қабілетін сәл-пәл нашарлатқаны болмаса, басқалай дамуында еш ауытқушылық жоқ. Керісінше Дильназ өте пысық, сезімтал, ерке, әрі сүйкімді болып өсіп келеді. Оралдық дәрігерлер аймақта альбинос адамды бұрын-соңғы кездестірмегенін айтқан. Олардың болжамынша, мұндай жағдай біздің елімізде миллион адамнан тек біреуде ғана болуы мүмкін. Мұның себебі, қазақтар жеті атаға дейін қыз алыспайтындығынан болар. Сол себепті альбинизм дертіне шалдыққандар біздің елімізде тым сирек кездеседі. Қаны таза қазақтың бір артықшылығы осы болса керек!