1943 жылы 6 ақпанда Лески ауылында ұлы ерлік жасаған батыр кім?
«Матросовшылар» деген кімдер?
Адамзат тарихында бұрын-соңды болмаган алапат ІІ дүниежүзілік соғыстың құрамдас бөлігі Ұлы Отан соғысындағы ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ биыл 80 жыл толады. Соған орай Бұқаралық ақпарат құралдарында ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ қалай қол жеткізгеніміз туралы жаңа деректер жарияланатындығы сөзсіз. Осыған орай, біз де оқырмандар назарына жаңа архивттік деректер негізінде кейін белгілі болған төмендегі оқиғаларды ұсынуды жөн көрдік.
Ұлы Отан соғысында Кеңес әскері фашистерді ел аумағынан қуып шығару барысында қан майданда талай жанқиярлық ерліктің үлгісін көрсетті. Солардын ішінде Кеңес әскерінің шабуылын қамтамасыз ету жолында жауынгерлердің жаудың атыс ұясын өз денелерімен жабуы сияқты ерліктерін ерекше айтқан жөн.
Ұлы Отан соғысы жылдарында ДЗОТ-тардағы пулеметтердің ауызын денесімен жауып, кеңес әскерінің шабуылдауына жағдай жасаған жауынгерлерді әдетте «матросовшылар» дейді. Себебі осындай ерліктің біреуін 19 жастағы қызыләскер Александр Матросов жасаған. Ол 1943 жылдың 27 ақпанында (кейбір деректерде 23 ақпанда) Калинин облысына қарасты Чернушки деревнясын жаудан азат ету ушін болған ұрыста өзінің денесімен жау ДЗОТ-ның аузын жауып, кеңес әскерінің ілгері жылжуына мүмкіндік берген, сол жерде өзі де қаза тапқан. Қызыләскердің осындай ерекше ерлігі ушін оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілген.
Соғыс барысында А.Матросов сияқты ерлік жасаушы офицерлер мен солдаттар саны 470-тен асқан. Дей тұрғанмен, Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейінгі 80 жыл ішінде соғыс тарихын зерттеушілер А.Матросовтың ерлігін одан бұрын да жасаған жауынгерлердің болғанын дәлелдеді.
Солардың бірі 1942 жылы қаңтар айында Гурьев (Атырау) облысы, Есбол (Индер) ауданынан майданға аттанған қызыләскер Боран Нысанбаев еді.
Алайда осы жерде бүкіл Атырау халқы және республика жұртшылығы білуге тиіс 2 нәрсені ерекше айтқанымыз жөн: Бірінші, 1942 жылы қаңтар айында Гурьев облысы, Есбол ауданынан 1918 жылы туған 2 Боран Нысанбаевтың майданға аттанғаны, екінші, сол Боран Нысанбаевтардың әскери өмір жолдары туралы мәліметтердің соңғы жылдарға дейін мейлінше шатастырылып келгендігі.
Соған байланысты біз әр Боранның әскери жолдарына жеке-жеке тоқталғанды жөн көрдік.
Олардың біріншісі – Боран Нысанбаев Мәстектегі; екіншісі – Боран Нысанбаев Арыстантегі.
Атқыш Боран Нысанбаевтың жауынгерлік жолы
Алғашқы әңгіме – Боран Нысанбаев Мәстектегі туралы болмақ.
Нысанбаев Боран - руы Құлкеш-Беріш, 1918 жылы Гурьев облысы, Есбол ауданы Қаңбақты ауылдық кеңес аумағында туған. 1942 жылы 6 қаңтарда Есбол аудандық әскери комиссариатынан майданға аттанған. Әкесі – Мәстеков Нысанбай.
2023 жылғы 14 шілдедегі РФ ҚМО Архивінен (Подольск, Мәскеу облысы) Боран Нысанбаевтың ұрпақтарына келген №11/14054 хатта Боран Нысанбаев Мәстектегі сауатсыз деп көрсетілген, партияда болмаған. Подольск қаласындағы әскери архивтегі деректер бойынша Боран Нысанбаев 1942 жылы 137-атқыштар дивизиясының, 771-атқыштар полкінде тіркелген.
1943 жылы 16 ақпанда Шалимово деревнясы үшін болған ұрыста сол жақ құлағынан жараланған. Оны полк командирі подполковник А.И. Гордиенконың Боранның 1943 жылы 23 ақпанда госпитальге жіберілуіне байланысты шығарған №36 бұйрығы растайды. Боран 1943 жылдың 27 ақпанынан 2 наурызына дейін Тула қаласында №1145 госпитальде жатып емделген (РФ Қорғаныс Министрлігінің Орталық архивының филиалы, әскери-медициналық құжаттар архиві. Санкт-Петербург қаласы. Жараланғандар мен ауруларды есепке алу картотекасы).
Нысанбаев Боран Мәстектегінің жауынгерлік өмір жолы туралы РФ Қорғаныс Министрлігінің Орталық архивінен (Мәскеу облысы, Подольск қаласы, 142100) 2023 жылғы 17 қазанда алынған №8117048 құжаттан мынадай жолдарды көреміз: «Балтық жағалауы әскери округінің запастағы 204 майдандық атқыштар полкінің 1943 жылғы есепке алу кітабында былай деп жазылған «... 494. 2-атқыштар батальонының қызыләскері Нисамбаев Бурак 19.03.43 келді, ал 11.04.43 215-запастағы атқыштар полкіне жіберілді» (Негіз: РФ ҚМОА. Қ.8500,Т. 77097, І.29, П.9).
Одан әрі «61 Армияның 215-запастағы армиялық атқыштар полкіне 1943 жылы толықтыруға келгендерді есепке алу кітабында былайша жазылған «... 239. 1-атқыштар батальонының қызыләскері Насамбаев Буран 17.04.1943 204-запастағы майдандық атқыштар полкінен келді (Негіз: РФ ҚМОА. Қ.8500, Т.93668с, І.3, П.6).
61 Армияның 215-запастағы армиялық атқыштар полкінен 1943 жылы кеткендерді есепке алу кітабында былай деп көрсетілген: «... 654. 1-атқыштар батальонының қызыләскері Нисамбаев Буран 28.04.43 336-атқыштар дивизиясына жіберілді» (Негіз: РФ ҚМОА. Қ.8500, Т.96367с, І.36, П.8). 1943 жылдың 6 мамырынан бастап 336-атқыштар дивизиясының 1130-атқыштар полкінде мина тасушы болған.
Өкінішке қарай, Б.Нысанбаев сол 1943 жылдың 14 желтоқсанында Житомир облысында соғыста қаза тапқан. Ол туралы архивтік деректерде былай деп көрсетіледі: «Подносчик мины 1130 стрелкового полка, 336-стрелковой дивизии красноармеец Насанбаев Бурак, 1918 г. рождения, уроженец Гурьевской области, Испульского района, Канбактинского с/с, призван 6 января 1942г. Испульским РВК Гурьевской области. Погиб 14 декабря 1943 года, похоронен 200 метров южнее дома лесника Федоровского с/с, Малинского района, Житомирской области. Отец – Мастиков Насанбай, проживал по месту рождения учтенного» (ЦАМО РФ, Ф.1651, Оп.2, Д.25, С.16)
Боранға қатысты соңғы құжат:
336-атқыштар дивизиясы, 1130-атқыштар полкі командирінің 1943 жылғы 24 желтоқсанында қол қойған №07/а бұйрығында былай делінген:
«§1.1. Төмендегі сержанттар мен қатардағылар құрамы полктің тізімінен және барлық қамтамасыз ету тізімінен шығарылсын:
2-атқыштар батальоны бойынша:
31. Қызыләскер Насанбаев Барак
14.12.43. қаза тапқан».
(Негіз: РФ ҚМОА, Қ.7796, Т.58442с, І.28, П.7)
Атқыш Боран Нысанбаевтың қәзіргі жерленген жері – Житомир облысы, Малин ауданы, Ворсовка селосының орталығындағы №824-қабір.
Боранның қаза тапқаны туралы қаралы қағаз елге 1946 жылы желтоқсан айында жеткен. Атқыш Боран Нысанбаев соғыста жаралы болған, бірақ ешқандай награда алмаған. 
Мінеки, қызыләскер атқыш Боран Нысанбаев Мәстекұлының әртүрлі қателіктерден мүмкіндігінше тазартылған бар жауынгерлік жолы осы. Жоғарыдағы келтірілген барлық архивтік құжаттардан мынандай қорытындыға келуге болады: Боран Нысанбаев Мәстектегінің 1943 жылғы 6 ақпандағы Лески деревнясы үшін болған шайқасқа еш қатысы жоқ. Сондықтан да, атқыш Боран Нысанбаевқа Кеңес Одағының Батыры атағын беруге еш негіз жоқ болатын.
Дей тұрғанмен, Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы Грамота атқыш Б.Нысанбаев Мәстектегі отбасына тапсырылған.
Минометші Боран Нысанбаев жасаған ұлы ерлік
Келесі әңгімеміз – 1942 жылы қаңтар айында Есбол аудандық әскери комиссариатынан майданға аттанған Боран Нысанбаев Арыстантегі туралы. Нысанбаев Боран – 1918 жылы туған, руы Жастабан-Таз. Анасы – Рәзия Өтеғалиева. Ол отбасындағы 4 ұл, 2 қыздың бірі. Архивте туған жері Қазақ КСР-ы, Гурьев облысы, Есбол ауданы деп көрсетілген (ҚАМО Ф.7427, Т.380872с, І.1.), БЛКЖО мушесі. Ұрпақтарының айтуынша, Боран Таңдайда интернатта жатып, бастауыш білім алған. Үйленген, әйелі - Ұрқия Дәлуова. Боран – 1942 жылы 14 қаңтарда, ал ағасы Ерші 1943 жылы 13 ақпанда майданға аттанған. Алайда екеуі де хабарсыз кеткен. Бастапқы да оларды іздеу барысында ешбір нәтиже болмаған. Өкінішке орай, Атырау облыстық архивінде Боран Нысанбаев Арыстантегі туралы деректер жоқ болып шығады.
Содан кейін ұрпақтары Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстың және Ресей Федерациясының Подольск қаласындағы әскери архивтерге хат жазып, «Память народа» сайтымен хабарласқан.
Сол Ресей Федерациясынан табылған деректерге суйене отырып, Боран Нысанбаев Арыстантегінің жауынгерлік жолы туралы қысқаша мынаны айтуға болады.
1943 жылғы 6 ақпанда 48-Армияның 137-атқыштар дивизиясы, 771-атқыштар полкі, 1-батальонының әскерлері Орел облысы, Покровск ауданы, Лески деревнясын фашистерден азат ету ушін шабуылға шыққан. 40 минуттық артиллериялық дайындықтан кейінгі кеңес әскерлерінің шабуылынан еш нәтиже болмаған. Себебі жаудың ДОТ тәрізді етіп жасалынған мықты да үлкен ДЗОТ-ынан пулеметтер жоғарыдан оқ себелеп, жауынгерлердің ілгері жылжуына мумкіндік бермеген.
Осы кезде 1-минометшілер ротасының минометшісі Боран Нысанбаев пулеметтердің себелеп тұрған оғының астымен 2 рет жау ДЗОТ-ына жақындап барып, гранаталар лақтырады. Бірақ пулемет әлі де атылып тұрады. Содан соң командирден пулеметтердің үнін өшіруге рұқсат алған Боран, өз денесін айналдыра гранаталармен байлап, қолына танкіге қарсы қолданылатын 2 граната алып, ДЗОТ-тың есігіне дейін жорғалап барып, есікті теуіп ашып, ДЗОТ-тың ішіне секіріп түсіп, гранаталарын лақтырады.
Жойқын жарылыс нәтижесінде пулеметтер түгелімен істен шығып, батальон жауынгерлері жау әскерлері орналасқан төбені басып алады. Тас- талқаны шыққан ДЗОТ-тың ішінен 28 фашист солдаты мен офицерінің мүрдесі және комсомол мүшесі Боран Нысанбаевтың денесі табылады. Осылайша, минометші Боран Нысанбаев Арыстантегі сүйікті Отанын басқыншылардан азат ету жолында ерлікпен қаза табады.
Архивтік деректерге үңілсек, 771-атқыштар полкінің командирі, подполковник А.И.Гордиенко Лески деревнясын жаудан азат етуде қаһармандық көрсеткен минометші Исимбаев Буран деп көрсетеді. Неге Исимбаев Буран деген сұраққа былай деп жауап беруге болады. Ол мезгілде танкіге қарсы қолданылатын 2 гранатамен ДЗОТ-ты жарып, сол жерде өзі де қаза тапқан, денесі әбден пәршаланған қызыләскердің кім екенін анықтау қиынға соққан. Тек төсқалтасынан алынған, қанға малынған комсомолдық билеттің қалдығы негізінде құжат Исимбаев Буран деп толтырылған.
1943 жылдың 7 сәуірінде Исимбаев Буран (өлгеннен кейін) «Кеңес Одағының Батыры» атағына ұсынылған. Алайда 48-армияның қолбасшысы генерал Романенко марапат парағына: «Орденом Отечественной войны 1-степени. Описать подвиг для родных и районных организаций, в армейскую газету» деген бұрыштама жазады. Сөйтіп Буран Исимбаев 48-армияның 1943 жылғы 19 сәуіріндегі №26/Н бұйрығымен І-дәрежелі «Отан соғысы» орденімен (өлгеннен кейін) марапатталады.
Б.Исимбаевтың ерлігі армиялық газетте жарияланғаннан кейін майдан штабы 1943 жылдың 14-мамырында оны «Кеңес Одағының Батыры» атағына ұсынып, екінші рет «Марапат бетшесін» толтырады. Онда жоғарыда көрсетілген ерлік туралы жаза келіп, әскери қолбасшылар «Қызыләскер Буран Исимбаевты (өлгеннен кейін) «Кеңес Одағының Батыры» атағына ұсынады. Ұсынысқа 137-атқыштар дивизиясының командирі полковник Алферовтың, Армия генералы Рокоссовскийдің, Әскери кеңес мүшесі генерал-майор Телегиннің қолдары қойылады.
Осы ұсыныс негізінде 1943 жылғы 23 қыркүйекте КСРО Жоғары Кеңесі Төралқасының Төрағасы М.И.Калининнің қолымен «Неміс-фашист басқыншыларымен күресте майданда командование тапсырмасын үлгілі орындағаны және көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін қызыләскер Буран Исимбаевқа (өлгеннен кейін) Кеңес Одағының Батыры атағы берілсін» деген жарлық шығады.
Осылайша, неміс басқыншыларының ажал оғын сеуіп, бас көтертпей қойған «аждаһа ДЗОТ-ын» құртып, сол жерде 25-ке енді ғана толған жасында өзін де құрбан еткен, комсомол мүшесі, батыр жауынгер Буран Исимбаев ерлігі айрықша құрметке ие болады.
Соғыстан кейінгі және 50-жылдарда Гурьев облысында зерттеу жұмыстары жүргізіліп, батырдың шын аты-жөні Боран Нысанбаеа екендігі және оның туған жері Қазақ КСР-ы, Гурьев облысы, бұрынғы Есбол ауданы екендігі анықталады. Осыған орай 1963 жылы Батырдың аты-жөні түзетіліп, жаңа жарлық шығады. Онда былай деп жазылған:
«Кеңес Одағының Батырына Грамота.
КСРО Жоғары Кеңесі Төралқасының 1943 жылғы 23 қыркүйектегі жарлығымен неміс басқыншыларымен болған шешуші ұрыс кездерінде командованиенің жауынгерлік тапсырмаларын үздік орындап және бұл істе батылдық пен ерліктің асқан үлгісін көрсеткені үшін Нысанбаев Боранға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
КСРО Жоғары Кеңесі Төралқасының Төрағасы Л.Брежнев
КСРО Жоғары Кеңесі Төралқасының хатшысы М.Георгадзе
Мәскеу, Кремль. 1963 жыл 10 маусым».
Сондықтан да біз бұдан былай минометші Буран Исимбаев демей, оны шын аты-жөнімен Боран Нысанбаев деп жазамыз.
Осы жерде мына жағдайға назар аударғанымыз жөн болады:
Біріншіден, Боран Нысанбаев 1 жылда ерлігі үшін 2 рет марапатталған қызыләскер.
Екіншіден, жоғарыда айтқанымыздай, қызыләскер А.Матросов өз ерлігін 1943 жылы 27 ақпанда жасаған. Ал, Б.Нысанбаевтың ерлігі А.Матросовтан 21 күн бұрын жасалған. Олай болса, Б.Нысанбаевты «матросовшы», яғни А.Матросовтың ерлігін қайталаған деуге еш негіз жоқ. Оған қоса, олардың жасаған ерліктерінің сипаты да екі түрлі. Атап айтқанда, минометші Б.Нысанбаев ДЗОТ-тың ішіне кіріп, өзін жарып, қаза тапқан. Сөйтіп, 4 ротадан тұратын батальонға жол ашқан. Ал, А.Матросов болса, ДЗОТ амбразурасын кеудесімен жауып, пулемет үнін өшірген, өзі де қаза тапқан. Олай болса, керісінше А.Матросовты Б.Нысанбаев ерлігін қайталаған деуге болады.
Үшіншіден, 1963 жылы шыққан жарлықты көзім шалғаннан кейін мен, яғни осы мақаланың авторы, 10-сыныпқа арналған «Қазақстан тарихы» оқулығының авторы профессор М.Қозыбаевқа хат жазып, онда осы оқулықта аталатын Б.Исимбаев шын мәнінде Гурьев облысы, Индер ауданынан 1942 жылы майданға аттанған Боран Нысанбаев деген қызыләскер және ол өзінің өшпес ерлігін А.Матросовтан бұрын 1943 жылдың 6 ақпанында жасаған, - деп көрсеттім.
Сонымен бірге автордан оқулықтың келесі басылымдарында Б.Исимбавты Б.Нысанбаев деп түзетіп жазуды сұрадым. Шындығында да солай болды да, кейінгі оқулықтарда индерлік Батырдың аты-жөні дұрыс көрсетілетін болды.
Осылайша, Ұлы Отан соғысында қаһармандықтың асқан үлгісін көрсетіп, қаза тапқан Боран Нысанбаев Арыстантегі туралы әскери өмірбаян толықтай қалпына келтірілді деп айтсақ та болар еді. Өкінішке қарай олай болмай шықты.
1963 жылы Б.Нысанбаевқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілгендігі туралы Л.И.Брежнев шығарған указдан кейін Ресейден Гурьев және Индер әскери комиссариатына өкілдер келіп, Боранның туысқандарына іздеу салған. Осы кезде Есбол ауданы әскери комиссариатынан 1942 жылы қаңтар айында 1918 жылы туған 2 Боран Нысанбаевтың майданға шақырылғандығы белгілі болған. Батыр Грамотасын тапсыру үшін, сол кездегі тәртіп бойынша 2 Боранның да жанұялық жағдайы тексерілген. Тексеру барысында миноментші Боранның ағасы Ерші сол кезде бас бостандығынан айырылған болып шыққан. Осы жағдай, яғни Боран Нысанбаев Арыстантегінің жанұясында сотталған ағасының болуы, оған Батыр атағын беруге кедергі келтірген.
Бұл жерде мына жағдайды да ескерген жөн болады. Атырау облыстық архивінде Боран Нысанбаев Арыстантегіне байланысты құжаттардың болмауы да жоғарыда көрсетілген себептерге (жанұяда сотталған адамның болуы) байланысты болуы әбден мүмкін.
Ал, Мәстеков Нысанбай алғашқыда әскери комиссариатынан әкелінген Батыр Грамотасын алмаған, тек 2-ші барғанда ғана қабылдаған. Одан әрі Индер ауданында, Гурьев облысында Боран Нысанбаев Мәстектегі – Кеңес Одағының Батыры екен деген сөз тез тарай бастайды. Боранның атына Гурьев және Орел облыстарында мектептер беріледі. Суретші И.И.Никель оның суретін салып, бюст (кеуде мүсін) жасайды. Гурьев облысы мен Орел облысы арасында мәдени-тарихи байланыстар күшейеді.
Інісі Оңдасын Нысанбаевтың айтуынша, атқыш Боранның жақын туыстары Боран Нысанбаев жерленген орынға 1985, 2015 жылдары барып та қайтады.
Осылайша Кеңес Одағының Батыры атағын атқыш Боран Нысанбаев Мәстектегіне берілген болып шығады.
Бұл жерде біз Батыр Грамотасының атқыш Боранның жанұясына тапсырылуына мынадай жағдайлар себеп болды дей аламыз:
Біріншіден, атқыш Боран Нысанбаев 1943 жылы 14 желтоқсанда қаза тапқан деген 1946 жылы келген қаралы қағаздың мәтініне көңіл аударылмаған.
Екіншіден, жанұяда сотталған адамның болуына байланысты, сол кездегі тәртіп бойынша минометші Боран Нысанбаев отбасына Кеңес Одағының Батыры атағының берілгендігі туралы Грамотаны тапсыру мүмкін болмаған.
Осы жерде мынадай түсініксіз жайлар да кездеседі. Атап айтқанда, 137 атқыштар дивизиясының 771-атқыштар полкінің жауынгерлер мен сержанттарды есепке алу кітабында (РФ ҚМОА. Қ.7427, Т.580869с, І.4, П.5023) түзету бар екені байқалады. Әуелі Боран Нысанбаев Мәстектегі 16.02.43 жылы жарақат алған деп жазылса (шындығы осы – А.Ш.), кейін ол құжат 06.02.43 жылы «өлген» деп түзетілген. Архив құжатын кім, қашан түзеткені белгісіз.
Қалпына келтірілген тарихи ақиқат
2019 жылдан бастап минометші Боран Нысанбаевтың ұрпағы Гүлзада Әбілдаева атасының әскери өмір жолы туралы ресейлік мекемелерден деректер жинай бастаған. Оның айтуынша, Батыр Боран Нысанбаевтың жерленген жері туралы сұрақтарына Орел облыстық әскери комиссариатынан келген жауап та күтпеген оқиға болған. Осы кезге дейін жазылып келген Батыр Боран Орел облысы, Покровск ауданы, Дросково селосында жерленген деген ақпарат қате болып шыққан. Ол жерде де Лески деревнясы болғанымен, ол аумақ 1928-1963 жылдар аралығында Дросково ауданы деп атанған. Бертін келе Дросково ауданы таратылып, 1965 жылы оның жері Покровск ауданына берілген. Яғни, 1943 жылы ол аумақ – Лески деревнясы Дросково ауданы деп аталатын.
Боран сол жерде қаза болса «Марапат парағында» Лески деревнясы Дросково ауданы деп жазылуы керек еді. Құжат бойынша, Батыр Боран 1943 жылы Лески деревнясы, Покровск ауданында қаза тапқан. Олай болса, батырдың Дросковода жерленуі мүмкін емес еді. Сол күмәніміз расталды. Батыр ол жерде жерленбеген болып шықты, қабірге қойған белгі де қалай қойылғаны белгісіз.
Гүлзада Әбілдаева былай деп әңгімелейді: «Орел облыстық әскери комиссариаты Боран Нысанбаевтың нақты жерленген жерін анықтау үшін МПО «Огненная дуга» мекемесінің басшысы Н.А.Андреевпен хабарласыңыз деп кеңес берген. Ал, Н.А.Андреевтің айтқаны мынау: «2019 жылы елсіз қалған Лески деревнясында қазба жұмыстары басталды. Оған мынадай оқиға себепші болды. Сол жердің тұрғыны қарт әжей кенеттен немересі мен күйеу баласынан елсіз қалға Лески деревнясына апаруды талап етеді. Ол жерге барғасын бір төмпешікті көрсетіп, сол жерге ауылдастары соғыс кезінде қаза болған Кеңес жауынгерлерін жерлегенін айтады. Іздеушілер бола қалса, осы жерді көрсетуді аманаттайды. Бірнеше күннен кейін әжей қайтыс болады.
2019 жылдың жазында қазба жұмыстары жүргізіліп, сол жерден 232 Кеңес жауынгерінің мүрдесі табылады. Осы жерде Ресей Федерациясы Орел облысы Покровск аудан әкімшілігінің жақында ғана, дәлірек айтқанда, биылғы 2025 жылдың 9 қаңтарында Гүлзада Әбілдаеваға жазған хатынан (№24 құжат) үзінді келтірсек: «... На месте дер. Лески поднято 232 бойца и командира Красной Армии, погибших в период со 2 февраля по 12 февраля 1943 года... Списочно потери за дер. Лески совпали с количеством поднятых бойцов в яме.
В том числе среди поднятых находился и Герой Советского Союза Буран Нысынбаев (посмертно) (1918 - 6 февраля 1943) – минометчик 771-го стрелкового полка 137 – стрелковой дивизии 48 – Армии Брянского фронта».
Осы оқиғаға орай 07.05.2021 жылы Орел облысының «Комсомольская Правда» газетінде «Как в Орловской области нашли место захоронения Героя СССР Бурана Нсанбаева» деген мақала жарияланған. Мақаламен сайтта танысуға болады.
Ал, Н.А.Андреев өз хатында былай дейді: «Боранның денесін көтергенде, оны граната жарылысынан қалған іздерінен бірден таныдық. Монголоид, бет сүйегі қысқа, шашы қара, шинельсіз. Боран бет жағында жатты. Бұл шұңқырға ол соңынан әкелінген».
Н.А.Андреев Гүлзадаға батыр Боранның сүйектерінің фотосын жіберген. «Ол фотоларды көргенде мен атамызды түйсікпен таныдым. Сондай ыстық сезім болды. Дәл сол кезде маған, ол – батыр ма, батыр емес пе, ерлік жасады ма, жоқ па, оның еш маңызы болған жоқ. Өзімнің туған адамымды, атамды таптым. Табылды! Шүкір Аллаға!» - деп толғанады Гүлзада Әбілдаева.
Жоғарыда келтірілген барлық архивтік дерек 1943 жылғы 6 ақпанда Лески деревнясы үшін болған шайқаста теңдесі жоқ ерлік көрсеткен жауынгер минометші Боран Нысанбаев Арыстантегі екендігін нақты дәлелдейді.
Атырау облысы және республика жұртшылығы бұдан былай екі Боранның қайсысы Лески түбіндегі шайқаста өзін құрбан еткенін білетін болады. Сөз жоқ, бұл кештеу болса да ортамызға оралған тарихи шындық.
Бүгінгі ұрпақтың алдындағы басты мақсат – Батыр Боранның ерлігін дәріптеп, тарихи шындықты қалыптастыру, оның екінші, мәңгі өмірін жалғастыру.
Аманкелді Шамғонов
ҚР Тарих және қоғамдық ғылымдар академисының академигі,
ҚР-ның үздік өлкетанушысы
Фото: urker.kazgazeta.kz